ისტორიულად მზითევი ის ქონებაა, რომელსაც ქალს მისი ოჯახი გათხოვებისას ქმრის ოჯახში ატანდა. შესაბამისად, მზითვის ტრადიცია საქართველოს ეთნოკულტურის განუყოფელი ნაწილია. უფრო მეტიც, მამის ოჯახიდან მზითვის წაღება ანუ გამზითვება ხელს უწყობდა ქმრის ოჯახში ქალის ადგილის, როლისა და უფლებების სიმტკიცეს.
„რა დროს დაწესდა საქართველოში მზითევი ან როდის შემოიღეს უძრავი საკუთრების მზითვად გატანება, ამის განსაზღვრა ზედმიწევნით ჯერ არ შეიძლება, მაგრამ მზითევი ტერმინად დაბადების თარგმანში გვხვდება“, – წერდა ივანე ჯავახიშვილი და ამით ხაზს უსვამდა მზითვის გამორჩეულ როლს საოჯახო ყოფასა და კულტურაში.
მზითვისა და გამზითვების ტრადიცია ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური და კულტურული განვითარების სრულ სურათს გვისახავს და ინტელექტუალური განვითარების ძირითად ტენდენციებზე მეტყველებს.
ქალთა გამზითვების ტრადიცია სათავეს VIII-X საუკუნეებიდან, ფეოდალური საქართველოდან იღებს.
ამ მხრივ საინტერესო მოსაზრებებს წარმოადგენენ ქართველი მკვლევრები. ვალერიან ითონიშვილი ხევის ეთნოგრაფიულ მასალებზე დაყრდნობით გვაწვდის დასკვნებს, ხოლო ნუნუ მაჩაბელი – ქართლსა და კახეთში მოძიებული ისტორიული წყაროების მიხედვით.
მათ ნაშრომებში ვეცნობით მასალებს მამის ოჯახიდან ქალისთვის პირადი და საოჯახო მოხმარების ნივთებისა და სხვა სახის ქონების გატანების თაობაზე. სამზითვო ქონებაში ხაზგასმულია ფული, მამული, პირუტყვი, დუქნებიც კი.
VIII-IX საუკუნეების განვითარებულ ფეოდალურ სახელმწიფოში ვითარება იცვლება. მზარდი პროგრესი შეიმჩნევა ქვეყნის საზოგადოებრივი ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროში.
ისტორიული ფაქტების მიხედვით, X-XI საუკუნეებში მზითვის ტრადიცია უკვე საკმაოდ გამყარებული და განვითარებულია. მზითვი ქალის საკუთრებად ითვლება.
საინტერესოა, რომ ქალის გარდაცვალების შემთხვევაში მზითვი სამ ნაწილად იყოფოდა. ერთი ნაწილი გარდაცვლილის სულს ხმარდებოდა, მეორე – დარჩენილ შვილს (შვილებს), ხოლო მესამე ქალის ოჯახს უბრუნდებოდა.
იოსებ გრიშაშვილის „ძველი ტფილისის ლიტერატურული ბოჰემაში“ ვკითხულობთ მზითვში გასატანებელი წიგნების ფართო ჩამონათვალს: